Rak
jajnika nazywany bywa często „cichym zabójcą kobiet”. Nie bez
powodu- rozwija się powoli i przez długi czas nie daje żadnych
objawów. Nawet w późnej fazie rozwoju – objawy przypominają
raczej dolegliwości gastryczne, co sprawia, że ponad 70% tych
nowotworów wykrywanych jest w III i IV stadium rozwoju. Rokowania
wówczas są kiepskie. Dlatego najważniejszym krokiem w leczeniu
raka jajnika jest wczesna i skuteczna diagnostyka.
Polska
– niestety – najeży do krajów o wysokiej zachorowalności na
raka jajnika. Dane statystyczne pokazują, że zachorowalność na
ten nowotwór ma stałą tendencję wzrostową. Rak ten atakuje
przede wszystkim kobiety po okresie menopauzalnym – najczęściej w
wieku 60 lat. W Polsce gwałtowny wzrost zachorowalności na raka
jajnika następuje w wieku 40-45 lat.
Czynniki
epidemiologiczne:
- Ryzyko zachorowalności wzrasta u kobiet, u których późno wystąpił okres przekwitania – proces owulacji uszkadza nabłonek jajnika, co zmusza komórki nabłonkowe do podziałów,
- Schorzenia tj. endometrioza, zespół policystycznych jajników zwiększają ryzyko pojawienia się raka jajnika,
- Dieta uboga w warzywa, składająca się głównie z tłuszczów zwierzęcych i mleka, bogata w laktozę - może przyczyniać się do rozwoju tego raka,
- Kontakt z związkami mutagennymi tj. azbest, talk, oraz palenie papierosów także są czynnikami zwiększającymi ryzyko zachorowania na nowotwór jajnika.
- Częściej chorują kobiety, które nigdy nie zaszły w ciążę.
W
uwagi na powolny rozwój i brak charakterystycznych symptomów, rak
jajnika należy do najtrudniej wykrywalnych nowotworów. Istnieje
jednak kilka objawów, które mogą zasugerować badania w kierunku
tego raka. Jakie to objawy?
- brak apetytu,
- wzdęcia,
- nudności,
- wymioty,
- zaparcia,
- wodobrzusze,
- obrzęki nóg,
- uczucie ciężkości w jamie brzusznej,
- nagłe i częste parcie na mocz,
- nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych,
- rzadko występują nerwobóle ud, co jest związane z zajęciem splotu nerwowego.
Dziedziczne
formy raka jajnika.
Szacuje
się, że około 10% nowotworów jajnika ma charakter dziedziczny. Za
rodzinne predyspozycje zachorowalności na raka jajnika odpowiadają
przede wszystkim dwa geny: BRCA1 i BRCA2, które dziedziczą się w
sposób autosomalny dominujący. Mutacje w tych genach są też
powiązane z zwiększonym ryzykiem raka piersi.
U
osób obarczonych mutacjami w genie BRCA1 – ryzyko pojawienia się
raka jajnika zaczyna się gwałtownie zwiększać w wieku 40 lat. W
wieku 70 lat ryzyko to wynosi nawet 60%, czyli jest zdecydowanie
większe niż u kobiet, u których występują spontaniczne przypadki
raka.
U
nosicielek mutacji w genie BRCA2 – podwyższone ryzyko
zachorowalności pojawia się nieco później – w wieku 50 lat i
wynosi 27% w wieku 70 lat. Ponadto nosiciele mutacji w obu genach
BRCA mają zwiększone ryzyko zachorowalności na nowotwory jelita
grubego, szyjki macicy, jajowodu, otrzewnej, trzustki, żołądka,
prostaty i skóry.
Oceniając
ryzyko rozwoju raka należy brać też pod uwagę miejsce
występowania mutacji genetycznych w dwóch wyżej wymienionych
genach. Dla przykładu: mutacje zlokalizowane bliżej początku genu
zwiększają bardziej ryzyko zachorowalności na raka jajnika, zaś
te umiejscowione bliżej końca 3' – predysponują głównie do
raka piersi.
Diagnostyka.
Z
uwagi, że diagnostyka raka jajnika jest stosunkowo trudna, należy
często odbywać badania kontrolne i zgłaszać każdy niepokojący
symptom. Każda kobieta powinna raz w roku wykonywać podstawowe
badanie ginekologiczne. W razie wykrycia zmian – lekarz skieruje na
badanie ultrasonograficzne. Najskuteczniejsze w tym przypadku jest
usg dopochwowe, które pozwala określić, czy mamy zmianę
nowotworową, czy łagodne torbiele. Pomocne w diagnostyce bywa także
oznaczanie markerów nowotworowych tj. CA125, czy HE4.
Rola
genetyki w diagnostyce raka jajnika.
Testy
genetyczne pozwalają na sprawdzenie, czy posiadamy predyspozycje do
zachorowania na określony typ nowotworu. Badania takie pozwalają
więc na wprowadzenie skutecznej ochrony – zanim w ogóle dojdzie
do pojawienia się zmian nowotworowych. W przypadku raka jajnika
analizuje się geny BRCA1 i BRCA2. Wiedza na temat mutacji daje nam
szanse na stały monitoring stanu zdrowia. Zmiana stylu życia,
zdrowa dieta i odpowiednia dawka ruchu w połączeniu z regularnymi
badaniami mogą skutecznie uchronić nas nawet przed dziedzicznym
typem raka jajnika.
Testy
genetyczne mogą być bardzo pomocne także u kobiet, u których
wykryto już raka jajnika. Określenie konkretnych mutacji pozwala na
wprowadzenie skuteczniejszego leczenia. Występuje pewnego rodzaju
powiązanie pomiędzy obecnością danej mutacji,a typem
histopatologicznym raka. U pacjentek posiadających mutacje w BRCA1 i
2 częściej występują gluczolakoraki. Pacjentki takie uzyskują
często lepszą odpowiedź na standardowe leczenie, a także mają
dłuższe wskaźniki przeżywalności, niż pacjentki z nowotworami
powstałymi spontanicznie. Testy genetyczne pozwalają więc na
bardziej dokładne i spersonalizowane leczenie.